Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nin doğusunda yer alan Turfan bölgesi, dünyaca tanınmış kurak alanlardan biri. Kuru hava şartlarına rağmen Turfan, Xinjiang’ın meyve memleketi olarak bilinir. Turfan bölgesinin nüfusu 400 bindir. Bütün bunlar, Turfan’da bulunan antik sulama sistemi bilinen Karız Kanalları’yla sıkı ilişki içinde. Bugünkü programımızda sizlere bu kanallar hakkında bilgi vereceğiz.
Karız Kanalları, Turfan’ın can damarı konumunda. Bölgedeki sulama faaliyetlerinin yüzde 75’i Karız Kanalları sayesinde yapılıyor. Peki, havası bu kadar kuru olan Turfan’da, böylesine zengin bir sulama sistemi nasıl yapılmış?
Merak etmeyin, bu soruyu sizler için hemen yanıtlıyoruz. Turfan’daki su kaynaklarının esasını, Tanrı Dağları’daki kar suları oluşturur.
Turfan’ın deniz seviyesinden yüksekliği, Çin’de en düşük ve dünyada Ürdün’deki Ölü Deniz’den sonra ikinci düşük seviyededir. Turfan’a 60 kilometre yakın bir mesafede Tanrı Dağları bulunur. Tanrı Dağları’ndaki kar ve yağmur kaynakları, “doğal su deposu” olarak kabul edilir. Üstellik Tanrı Dağları’ndan Turfan’a uzanan toprakların yüksekliği 1400 metreye kadar ulaşır. Suların alçak yerlere akması kuralı dikkate alındığında, Turfan’ın Tanrı Dağları’ndaki su kaynakları kullanımı için elverişli bir ortama sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra, Turfan’ın 50 kilometre güneyinde yer alan Aiding Gölü de Turfan’ın bir başka su kaynağı.
Turfan’da Karız Kanalları’nın kazılması için elverişli bir başka neden de buradaki topraklar. Çünkü Turfan’daki yeraltı topraklarının çoğu, yapıştırıcı özellik taşıyan taşlardan oluşturur. Dışı son derece sert olan bu taşlar temelinde kurulan yeraltı kanalları, kolayca yıkılmaz.
Karız Kanalları, dik kuyu, yeraltı kanallar, yerüstü kanalar ve barajlardan oluşur. Karız Kanaları’nda her birkaç metre veya onlarca metre mesafede bir dik kuyu kazılır. Bu kuyular, insanların yeraltı kanalların dibine inmelerine geçit sağlamak, yeraltı kanallarının kazılmasında doğan atık toprakları yerüstüne getirmek ve yeraltı kanallarında temizlik yapmak gibi fonksiyonlar taşır. Bunun yanı sıra, insan veya hayvanların kuyuların dibine düşmesini engellemek için de kuyunun üstünde betondan yapılmış bir kapak bulunur. Böylece, Karız Kanalları Turfan halkına ve topraklarına verimli su kaynakları sağlar. Karız Kanalları’ndaki suyun temizliği korunduğu için, insanın uzun bir ömür sürmesini sağlar. Kanalların yakınında birçok köyde yaşayan insanlar, yüz yıl kadar yaşayabilir. Bu nedenle Turfan Çin’de “uzun ömürlü insanların memleketi” olarak adlandırılır.
Xinjianglıların tarihteki önemli eserlerinden biri olan Karız Kanalları, yaklaşık 2 bin yıllık geçmişe sahip. Turfan’ın 75 kilometre güneyindeki bir alanda, Karız Kanalları’nı tasvir eden bir kaya resimi bulunur. Bu resimin tarihi, 2 bin 300 yıl öncesine uzanır. Karız Kanalları’nın yapılışı, tarihçiler arasında tartışma konusudur. Kimi uzmanlara göre, Karız Kanalları bölge halkı tarafından yapılddı. Kanallar, bölge halkının uzun zamandır süren kuraklıkla mücadelesini sonucunda ulaşılan bir başarı. Bölge halkının dilinden düşmeyen bir hikâyeye göre, tarihte bir genç çoban koyunlara su sağlamak için yeşil bir alan keşfetmiş. Alanda su kaynakları yokmuş. Ancak çoban yeşil otun olduğu bir alanda mutlaka su kaynağı bulunduğunu düşünerek, nihayet otun altında su kaynakları bulmuş ve diğer insanların yardımıyla Karız Kanalları’nı inşa etmeye başlamış.
imi uzmanlar, Karız Kanalları’nın yapılışı için, Batı Asya bölgesini esas alır. Tarihi kayıtlara göre, Karız Kanalları 2 bin 500 yıl öncesinde ilk kez Batı Asya’da yapılmıştır. Kimi uzmanlara göre, Turfan halkı Karız Kanalları’nı Çin’in ana kesiminden öğrenmiş. Tarihi kayıtlara göre, Çin’in Han Hanedanı döneminde Turfan’a yakın Shanxi eyaletinde Karız Kanalları inşa edilmiş. Özellikle, Turfan’da Karız Kanalları’nın kazılmasında kullanılan bazı aletlerin terimlerinde Çince kullanılır. Bu da, Karız Kanalları’nın ana kesimden öğrenildiğinin bir göstergesi.
Günümüzde Karız Kanalları Turfan bölgesinde halkın can damarı olarak kabul edilir. Bölgede kanallara büyük önem verilir. Karız Kanalları, ilkokullarda ders kitaplarına dahil edildi. Karız Kanalları Müzesi kuruldu ve müze çok sayıda yerli ve yabancı devlet lideri tarafından ziyaret ediliyor.
Turfan kenti, aynı zamanda Çin’in ünlü bir üzüm kenti olarak adlandırılır. Kentte 1990 yılından bu yana her yıl üzüm festivali düzenlenir. Festival şarkısının sözleri şöyle：”Karız Kanalları’nda temiz su akar, bağlarda güzel şarkı sesleri dört köşeye yayılır…”
Turfan halkının bu kadar misafirperver olması, tümüyle Karız Kanalları’yla ilgili. Bu durum, “bir bölgenin suyu ve toprağı, o bölge halkını besler” sözünün ne kadar doğru olduğunu kanıtlar…
HABER Gamze DÜRMEZ
About The Author
